Çocuklarda Çölyak
Çölyak'ın belirtileri bebeklikte, çocuklukta, ergenlik veya erişkinlik döneminde ortaya çıkabilir. Hastalık genellikle 6-9 aylık bebeklerde ek gıdaya başlanmasından veya başka bir deyişle buğday, arpa veya diğer glüten içeren yiyeceklerin diyete eklenmesinden sonra gelişir.
Çocuklarda Çölyak Belirtileri
Çölyak, çocukları yaşlarına bağlı olarak farklı şekillerde etkiler.
Belirtiler aşağıda listelenenlerle sınırlı değildir.
Bebekler ve Küçük Çocuklar
Kusma
Karın şişkinliği
Sinirlilik
Büyüme bozukluğu
Soluk, kötü kokulu veya yağlı ishal
Kilo kaybı
Okul Çağındaki Çocuklar
Karın ağrısı
Karın şişkinliği
İshal
Kabızlık
Kilo almada veya kilo vermede sorun
Büyük Çocuklar ve Gençler
Gecikmiş büyüme ve ergenlik
Kilo kaybı
Gecikmiş ergenlik
Kemiklerde veya eklemlerde ağrı
Kronik yorgunluk
Tekrarlayan baş ağrıları veya migren
Kaşıntılı deri döküntüsü
Tekrarlayan ağız yaraları
Anksiyete
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Bu belirtilerin bir veya birkaçının görülmesi durumunda çocukların Çölyak riski açısından vakit kaybetmeden taranması gerekmektedir. Herhangi bir belirti göstermeyen veya hafif belirtiler gösteren Çölyak için iki sebep vardır.
Birincisi; Çölyak ile ilişkilendirilebilecek bir duruma sahip olmak;
Çölyak olan aile üyesi
Tip 1 diyabet
Tiroid hastalığı
IgA eksikliği
Juvenil Kronik Artrit
Down sendromu (Trizomi 21)
Williams sendromu
Turner sendromu
İkincisi; klasik belirtiler dışında hastalık belirtilerine sahip olmak;
Demir eksikliği anemisi
Yüksek düzeyde karaciğer enzimleri AST ve ALT
Osteopeni (ince kemikler)
Diş minesi kusurları
Çocuklarda Çölyak Riski
Genetik, çevresel ve immünolojik faktörlerin etkileşimi ile ortaya çıkan Çölyak'ın görülme riski, birinci derece akrabası Çölyak teşhisi almış kişiler için %10 iken, tek yumurta ikizlerinde yaklaşık %70’e kadar çıkmaktadır.
Ayrıca ek gıdaya erken veya geç başlayan bireylerde de Çölyak riski artmaktadır. 4 aydan önce veya 7 aydan sonra glüten alımına başlanması da hastalık riskini artırmaktadır.
Yapılan araştırmalara göre; bebeklerin 4-7 ay arasında glütenle tanıştırılmasını önermektedir. Az veya orta miktarda glütenle tanıştırılan çocukla yüksek miktarda glütenle tanıştırılan çocuklara kıyaslandığında yüksek miktar glüten alan çocuğun daha yüksek Çölyak riskine sahip olduğu gözlemlenmiştir.
Aynı zamanda uzun süre anne sütü ile beslenme Çölyak riskini önemli ölçüde azaltırken, anne sütü almamanın Çölyak için ciddi bir risk faktörü olduğu kanıtlanmıştır.
Çocuklarda enfeksiyon sıklığı arttıkça Çölyak riski artarken kış aylarında doğan çocukların yaz aylarında doğan çocuklara göre Çölyak riski daha yüksektir.
Çocuklarda Çölyak Teşhis, Tedavi ve Takip
Çocuklarda en çok karın ağrısı, kronik kabızlık ve ishal, kansızlık, kilo kaybı veya büyüme bozukluğuna sebep olan Çölyak hastalığı tanısı için muayene sonrası bazı kan testlerinin yapılması gerekmektedir. Teşhis için ilk tercih edilen test %98 oranında doğru sonuç alınan doku transglutaminaz (tTG) IgA testidir. Bunun dışında diğer testler, Anti-endomizyum (EMA) IgA, Deamide gliadin peptid (DAGP) IgA’dır. Tüm testler glütensiz diyete başlanmadan önce yapılmalıdır. Glütensiz diyet ile birlikte test sonuçları farklı çıkabilmekte ve yanıltıcı olabilmektedir.
Test sonuçlarındaki düşük de olsa hata olasılığı dikkate alındığında Çölyak'ın kesin tanısı biyopsi ile konulmaktadır.
Kronik bir hastalık olmasına rağmen Çölyak da tek tedavi yöntemi ömür boyu glütensiz diyet uygulamaktır. Glütensiz diyet yapan hastalarda hastalık belirtileri hızla azalır. Tedavi başlangıcında, diyete ek olarak emilim bozukluğu nedeniyle gelişen vitamin ve mineral eksiklikleri (demir, çinko ve folik asit eksikliği gibi) düzeltilmelidir. Ayrıca diyetin ilk 2-4 haftasında gaz ve karın ağrısını arttırabileceğinden süt ve süt ürünlerinden de uzak durulması uygun olabilir.
Çölyak tanısı konmuş çocukların 17 yaşına kadar çocuk gastroenteroloji uzmanı, daha sonra da erişkin gastroenteroloji uzmanı tarafından tedavi ve takip edilmesi gerekmektedir.
Tedavinin uygulanmaması veya yarıda bırakılması, çocuklarda kilo kaybına, ergenliğin gecikmesine ve tekrarlayan kemik kırıklarına neden olur. Tedavi edilmeyen Çölyak'ın ince bağırsak kanseri (lenfoma) riskini de artırmaktadır.
Çölyak Krizine Dikkat!
Hayatın herhangi bir aşamasında farklı belirtilerle kendini gösteren Çölyak çok nadir görülen ölümcül bir komplikasyonu olan Çölyak krizi ile de ortaya çıkabilmektedir. Daha önce Çölyak tanısı almamış kişilerde görülebileceği gibi glütensiz diyet tedavisini sürdürmeyen kişilerde de rastlanan Çölyak krizi, ritim bozukluğu, kas kasılmaları ile demir ve folik asit eksikliğine yol açan ağır derecede ishal, ciddi sıvı kaybı ve metabolik değişikliklerle ortaya çıkar.
Okulda Çölyak
Çölyaklı çocuğun kendi durumunun farkında olması ve günlük ihtiyaçlarını bu çerçevede gerçekleştirmesi bedensel sağlığı ve psikolojik gelişimi açısından oldukça önemlidir. Bu sorumlulukların yerine getirilmesi için gerekli en temel ihtiyaç ise; ailenin ve okul ortamının Çölyak konusunda farkındalık ve bilinç sahibi olmasıdır. Okul ortamındaki en büyük rol eğitimcilere düşerken, özellikle Çölyak konusunda okul yöneticileri öğretmenlerin bilgi düzeyi ve farkındalıklarının arttırılması büyük bir önem teşkil etmektedir.
Çölyaklı öğrenciye okula kabulünden başlayarak her aşamada diğer öğrenciler gibi davranılması gerekmektedir. Okulda veya sınıf içerisinde yapılacak her türlü etkinlikte, Çölyaklı öğrencinin de katılımını sağlamak için çaba sarf edilmesi ve yapılacaklar konusunda aile ile sürekli iletişim halinde olmak önemlidir. Özellikle sınıf içinde yapılan etkinliklerde kullanılan materyallerin Çölyaklı öğrenci için uygun malzemelerden üretilmiş olanı temin edilmeli ya da bu konuda ailenin yardımı talep edilmelidir.
Eğitimde fırsat eşitliği ilkesi doğrultusunda Çölyaklı öğrencinin eğitim hakkını kısıtlayacak her türlü durumun önüne geçilmelidir.
Çölyaklı öğrencinin güvenli yiyeceğe erişimi sağlanmalıdır. Bunun için;
- Okulda veya sınıf içinde yapılacak etkinliklerde, tüketilecek gıda ve yiyecekler Çölyaklı öğrencinin katılımını kısıtlayıcı, aynı yiyecekleri tüketememeleri sebebiyle ortaya çıkabilecek izolasyon duygusunu tetikleyici şekilde seçilmemelidir. Bu etkinliklerde ikram yapılacaksa veli mutlaka bilgilendirilmeli, mümkünse ikram yapılacak ortamlara velinin katılımı sağlanmalı ve glütensiz besinlere ulaşılması için gereken tedbirler alınmalıdır ya da aileden öğrencinin diyetine uygun yiyeceklerin getirilmesi istenmelidir.
- Okul kantin/yemekhanesinde Çölyaklı öğrencilerin erişimini sağlayabileceği yiyeceklere yer verilmeli ve yemekhane, kantin, büfe, kafeterya vb. işletme çalışanlarının da Çölyak konusunda bilgilendirilmesi sağlanmalıdır.
- Diğer öğrencilerin velilerine okulun rehber öğretmeni tarafından bilgilendirme toplantısı yapılarak Çölyaklı öğrencilerin özel diyete ihtiyaç duydukları vurgulanmalıdır.
- Çölyaklı bireylere yiyecek ikramı yaparken dikkatli olunması ve ısrarcı hareketlerden kaçınılması gerekir. Çölyaklı çocuklar da ikram edilen besinleri yememeleri hususunda uyarılmalıdır.
- Okul öncesi ve ilkokul dönemlerinde öğrenciler en az bir ara ve/veya ana öğünlerini okulda tüketmektedir. Bu nedenle Çölyaklı öğrencinin beslenme için kullanacağı tüm araç gereçlerin bireye özgü olması, mümkünse özel bir dolapta ya da rafta etiketli bir şekilde muhafaza edilmesi gerekir. Gerekirse evde hazırlanan glütensiz ana ve ara öğünler tüketilmelidir.
- Her yıl 9 Mayıs Dünya Çölyak Günü’nde özel program ve menüler düzenlenmelidir.
Çölyaklı öğrencilere glütensiz ürünler listesi iyice öğretilmeli ve satın aldıkları ürünler için etiket okuma alışkanlığı kazanmaları sağlanmalıdır.
